Alergia – jak ją rozpoznać i jak powinna wyglądać diagnostyka alergii?
Nawet co czwarty Polak może mieć alergię. Badania naukowców dowodzą, że co 10 lat liczba alergików się podwaja. Coraz dłuższa jest też lista alergenów, czyli substancji, które mogą nas uczulać. Z tego tekstu dowiesz się czym jest alergia, jakie są rodzaje alergii, czym się charakteryzują, jakie są najczęściej występujące objawy poszczególnych rodzajów alergii oraz jakie testy w kierunku alergii można wykonać.
Spis treści:
- Alergia – czym jest?
- Rodzaje alergii – jakie są i czym się charakteryzują?
- Objawy alergii – jakie najczęściej występują?
- Testy w kierunku alergii – jakie są możliwości diagnostyczne alergii
Alergia – czym jest?
Termin alergia oznacza dosłownie odmienną reakcję – z gr. allos – inny + ergos – reakcja, czyli można powiedzieć, że alergia oznacza nadwrażliwość. Alergia to reakcja organizmu na kontakt z czynnikami, które u zdrowych osób nie powodują żadnych negatywnych zmian w działaniu. Normalnie dzieje się tak, że gdy do organizmu wtargną np. wirusy czy bakterie, specjalne komórki krwi (limfocyty T) dają sygnał do produkcji przeciwciał, które mają unieszkodliwić chorobotwórcze drobnoustroje. W przypadku alergika układ odpornościowy rozpoznaje wroga nie tylko w wspomnianych wirusach czy bakteriach, ale też w zwykłych substancjach np. składnikach pokarmów, pyłkach czy przedmiotach. Substancje te nazywane są alergenami.
Jak więc dochodzi do powstania alergii?
Wspomniane czynniki zostają rozpoznane przez układ immunologiczny jako potencjalnie niebezpieczne, następnie występuje odpowiedź w celu ich wyeliminowania, co prowadzi do uszkodzenia tkanek i zapoczątkowuje proces chorobowy. Co ważne, zetknięcie się organizmu z potencjalnym alergenem pierwszy raz nie powoduje od razu objawów uczulenia. Następuje to przy kolejnym kontakcie z alergenem.
Gdy alergen, np. gluten, po raz pierwszy dostanie się do organizmu kogoś, kto ma predyspozycje do alergii, w układzie odpornościowym powstaną przeciwciała IgE. Pokonają one wroga, czyli gluten, i niewielka ich ilość pozostanie we krwi na stałe. To na wypadek, gdyby ten „niechciany” składnik znowu dostał się do organizmu.
Także przy pierwszym zetknięciu się z alergenem zwykle nie odczuwamy żadnych dolegliwości. Kiedy jednak po raz drugi większa ilość alergenu dostanie się do organizmu, zacznie się reakcja uczuleniowa, która już będzie trwała, a objawy będą się zazwyczaj powtarzać w podobnej formie.
Rodzaje alergii – jakie są i czym się charakteryzują?
W naszym środowisku jest mnóstwo substancji, które mogą powodować uczulenie. W ogólnej klasyfikacji alergie możemy podzielić ze względu na drogę wniknięcia alergenu do organizmu:
- Wziewne
- Pokarmowe
- Kontaktowe
Alergia wziewna – w tym przypadku alergeny dostają się do organizmu z wdychanym powietrzem. Ten rodzaj alergii, w zależności od kraju, występuje najczęściej. Wywołuje on m.in. alergiczny nieżyt nosa, alergiczne zapalenie spojówek, astmę. Wśród alergenów wziewnych najpopularniejsze są pyłki roślin, zarodniki pleśni, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt – szczególnie psa i kota. (czytaj więcej)
Alergia pokarmowa – w tym przypadku alergeny dostają się do organizmu ze spożywanym jedzeniem. Ten rodzaj alergii powoduje przede wszystkim objawy na tle gastrycznym – ból brzucha, biegunka, wymioty oraz objawy skórne takie jak pokrzywka, świąd, zaczerwienienie, obrzęk, oraz duszności. Ze względu, że dolegliwości są powszechne u wielu osób i w wielu chorobach przewodu pokarmowego, to alergie pokarmowe są trudne w diagnozowaniu. Alergie pokarmowe często dotyczą dzieci, a najczęstszymi alergenami są: mleko krowie, białko jaja kurzego, ryby, gluten, orzechy czy owoce. W późniejszym okresie życia może pojawić się więcej nietolerowanych składników, często współwystępujących razem.
Alergia kontaktowa –to trochę inny rodzaj alergii. Mówi się o niej wtedy, gdy uczulają rzeczy, z którymi masz bezpośredni kontakt. Najczęściej alergenami są chrom, nikiel, barwniki włókiennicze, olejki zapachowe, aromaty i parabeny (konserwanty). Alergen wywołuje objawy atopowego zapalenia skóry po bezpośrednim kontakcie z nią. Najczęściej ta alergia objawia się zaczerwienieniem, świądem i wypryskiem grudkowym bądź pęcherzykowym.
Istnieje również pewien podział w kontekście alergenów wziewnych, który ma związek z czasem oddziaływania na organizm, dlatego możemy mówić o alergenach:
- całorocznych (np. uczulenie na kurz domowy),
- sezonowych (np. alergia na pyłki roślin, która pojawia się w określonej porze roku
Objawy alergii – jakie najczęściej występują?
Trudno zawsze jednoznacznie stwierdzić, kiedy należy przypuszczać, że może się mieć alergię. Objawy poszczególnych alergii mogą mieć różny przebieg oraz poziom nasilenia. Ponadto niektóre objawy, które wydawałyby się charakterystyczne dla danej alergii, nie zawsze muszą z niej wynikać np. objawy skórne nie muszą pojawiać się tylko po zetknięciu się skóry z alergenem – pokrzywka może być także wyłącznie objawem uczulenia na białko mleka krowiego.
Poszczególne dolegliwości mogą też pojawiać się wyłącznie okresowo – np. gdy będziemy mieć kontakt z jakimś składnikiem uczulającym nas kontaktowo – rodzaj barwnika, sierści lub stale – np. gdy mamy daną alergię pokarmową, chociażby alergię na mleko. Dlatego bardzo ważne jest, aby obserwować swój organizm i próbować zauważyć wszelkie nietypowe reakcje organizmu na nowe pokarmy, pyłki czy kontakt z jakimś przedmiotem.
Kiedy mogą się pojawić objawy alergii?
Tak naprawdę to jest to sprawa indywidualna. Pierwsze objawy alergii mogą wystąpić w każdym wieku, także u zaawansowanych wiekiem dorosłych. Jednak najczęściej alergia ujawnia się u małych dzieci. U bardzo małych dzieci zwykle jest to reakcja uczuleniowa na pewne składniki mleka lub na detergenty, w których prane są pieluszki, ubranka, pościel. Około 2-3 roku życia zazwyczaj ujawnia się alergia wziewna.
Najczęstsze objawy alergii to:
- swędzenie nosa
- swędzenie ścian gardła oraz oczu
- napady kichania
- wyciekanie z nosa wodnistej wydzieliny
- łzawienie oczu
- bąble na skórze
- gwałtowne uczucie niepokoju
- ból głowy
- uczucie kołatania w klatce piersiowej
- osłabienie
- swędzenie w gardle
- wymioty
- pokrzywka skórna
- katar
- duszności
- kichanie
- zaczerwienienie i swędzenie oczu
- łzawienie oczu
- opuchlizna
- kaszel
- biegunki
- nudności
- wstrząs anafilaktyczny
Alergia może mieć łagodny przebieg ograniczający się do przejściowych objawów, powodujących jedynie dyskomfort, aż po wystąpienie szoku anafilaktycznego, który może zagrażać życiu.
Testy w kierunku alergii – jakie są możliwości diagnostyczne alergii
Jedynym sposobem aby uniknąć powikłań, móc zastosować odpowiednie leczenie i uwolnić się od uporczywych objawów jest zdiagnozowanie choroby oraz określenie, które alergeny są przyczyną dolegliwości.
Podstawą przeprowadzenia diagnostyki alergii jest zebranie przez lekarza wywiadu o objawach i historii dolegliwości pacjenta. Do diagnostyki alergii wykorzystuję się takie testy alergiczne:
- testy alergiczne z krwi (badania serologiczne),
- testy skórne,
- czy testy prowokacyjne.
Testy na alergie z krwi (testy serologiczne) polegają one na ocenie obecności we krwi pacjenta specyficznych przeciwciał klasy IgE – to one są głównym winowajcą typowych objawów alergicznych. Jest to bezbolesne badanie, polegające na pobraniu niewielkiej ilości krwi żylnej. Osoby, u których wykonywane jest oznaczenie stężenia swoistych IgE nie muszą przerywać zażywania leków przeciwalergicznych lub innych leków, które zaburzają wyniki testów skórnych. Stężenie swoistych przeciwciał klasy IgE może być wykonywane przeciwko poszczególnym alergenom, np. przeciwko mleku czy pyłkom, albo może być grupowane w panele zawierające zestaw najczęściej uczulających alergenów z danej grupy, np. panel pokarmowy czy panel wziewny.
Testy skórne polegają na podaniu gotowego roztworu alergenu na nakłuty wcześniej naskórek pacjenta oraz ocenie reakcji organizmu po upływie ok. 15-20 min. W przypadku wyniku dodatniego na naskórku pojawia się bąbel (≥3 mm), a jego średnica jest podawana jako wynik testu. Przy przeprowadzaniu testów skórnych pacjent musi fizycznie zetknąć się z alergenem, aby sprawdzić, czy jest na niego uczulony, co przy nasilonej alergii może wywołać to nawet reakcje ogólnoustrojowe (np. wstrząs).
Testy prowokacyjne polegają na wprowadzeniu do organizmu pacjenta niewielkiej ilości substancji, która traktowana jest potencjalnie jako uczulający alergen wywołujący objawy. W diagnostyce alergii wykorzystuje się czasem tego typu badania, jednak nie należą do podstawowych metod pierwszego wyboru. W trakcie alergicznych testów prowokacyjnych, pacjent jest wystawiany na kontakt z czynnikiem uczulającym. Ma to na celu ocenę miejscowej lub ogólnej reakcji organizmu związanej z potencjalnym alergenem. Testy prowokacyjne musza być przeprowadzane pod nadzorem i kontrolą lekarza – zazwyczaj zostaje się wtedy na obserwacji w placówce czy szpitalu.