Zespół łamliwego chromosomu X (FRAX)
– objawy i diagnostyka
Zespół łamliwego chromosomu X (inaczej FRAX lub łamliwy chromosom X) to zaburzenie spowodowane mutacją pojedynczego genu – FMR1. W wyniku tej nieprawidłowości genetycznej zaburzona zostaje synteza białka niezbędnego do prawidłowego rozwoju układu nerwowego i mózgu – FMRP. Jakie są objawy zespołu FRAX? Na czym polega diagnostyka i leczenie? Podpowiadamy!
Zespół łamliwego chromosomu X (FRAX) – objawy i diagnostyka – spis treści:
- Zespół łamliwego chromosomu X (FRAX) to jedna z częstych przyczyn autyzmu u dzieci
- Łamliwy chromosom X można odziedziczyć, zaburzenie powstaje w wyniku mutacji dynamicznej
- Zespół łamliwego chromosomu X (FRAX) daje trudne do wykrycia objawy w wieku niemowlęcym
- Łamliwy chromosom X powoduje bardziej nasilone objawy u chłopców
- Zespół łamliwego chromosomu X (FRAX) – diagnostyka opiera się o badania genetyczne
- Zespół łamliwego chromosomu X (FRAX) – sprawdź, które badania genetyczne wykryją u dziecka łamliwy chromosom X!
- Objawy autyzmu – jakie badania warto jeszcze wykonać?
🔷 Zespół łamliwego chromosomu X (FRAX) – autyzm
Zespół łamliwego chromosomu X, inaczej FRAX (z języka angielskiego: Fragile X Syndrome) stanowi jedną z częstych przyczyn autyzmu u dzieci [1]. Mutacja w genie FMR1, która przyczynia się do wywołania tego zaburzenia, powoduje, że zakłócona zostaje produkcja ważnego białka – FMRP (z języka angielskiego – Fragile X Mental Retardation Protein). Peptyd ten jest regulatorem biosyntezy białek w organizmie, w tym także tych, które są niezbędne do prawidłowego rozwoju mózgu. Brak białka FMRP w organizmie skutkuje upośledzeniem funkcji poznawczych i prowadzi do wystąpienia objawów ze spektrum autyzmu. Szacuje się, że nawet 35% dzieci z zespołem FRAX jest klasyfikowanych do diagnozy autyzmu!
🔷 Łamliwy chromosom X – dziedziczenie
Łamliwy chromosom X jest dziedziczny, zaburzenie jest wywołane mutacją dynamiczną. Co to oznacza? Mutacje dynamiczne to zmiany w genach, które narastają z każdym kolejnym pokoleniem. Oznacza to, że w kolejnych pokoleniach objawy choroby pojawiają się w coraz młodszym wieku. Z tego też powodu, mimo przeprowadzenia obszernego wywiadu rodzinnego, lekarz nie zawsze ma wiedzę na temat tego, czy w rodzinie chorego występowały podobne problemy.
W rodzinie, w której pojawił się łamliwy chromosom X, na przełomie kilku generacji może dojść do wystąpienia innych pokrewnych zespołów chorób genetycznych, takich jak FXS, FXPOI czy FXTAS [2]. U matki oraz babci dziecka z zespołem łamliwego chromosomu X charakterystycznym objawem jest tzw. wczesne klimakterium, czyli przedwczesne wygasanie funkcji jajników. Natomiast u dziadków dziecka chorego na łamliwy chromosom X, w wieku około 50-60 roku życia może się pojawić zespół FXTAS (zespół drżenia i ataksji związany z łamliwym chromosomem X).
Objawy FXTAS są niespecyficzne i trudne do wykrycia, należą do nich: drżenie kończyn, niestabilność chodu z upadkami, sztywność kończyn, zaburzenia funkcjonowania pęcherza, objawy parkinsonizmu, zaburzenia neuropsychiczne, zaburzenia erekcji, utrata słuchu, impotencja, spowolnienie ruchowe itp. Z tego też powodu wykrycie zespołu FRAX na podstawie wywiadu rodzinnego nie jest łatwe.
🔷 Zespół łamliwego chromosomu X (FRAX) – wczesne objawy
Łamliwy chromosom X (FRAX) jest bardzo trudny do wykrycia w wieku niemowlęcym. Objawy łamliwego chromosomu X wpisują się w zakres objawów autyzmu i są to:
- dziwne zachowania, np. ataki złości, nadpobudliwość ruchowa,
- niechęć do nawiązywania kontaktu wzrokowego,
- nieprawidłowe napięcie mięśniowe,
- opóźnienie psychoruchowe,
- refluks żołądkowo-przełykowy,
- regres mowy,
- słaba socjalizacja,
- stereotypie ruchowe,
- trudności w skupieniu uwagi,
- zbyt niska jak na wiek waga.
Objawy łamliwego chromosomu X nasilają się z wiekiem.
🔷 Łamliwy chromosom X – objawy u chłopców
Zespół łamliwego chromosomu X (FRAX) należy do chorób genetycznych sprzężonych z płcią – ponieważ u osobników płci męskiej występuje tylko jeden chromosom X, objawy zespołu łamliwego chromosomu X u chłopców są bardziej nasilone niż u dziewczynek.
Łamliwy chromosom X u dziewczynki może się objawiać poprzez łagodne opóźnienie rozwoju. Charakterystyczne dla zespołu FRAX są także nieznacznie powiększone małżowiny uszne i wydłużona twarz oraz zaburzenia zachowania o charakterze depresyjnym.
Z kolei objawy zespołu FRAX u chłopców to:
- ataki padaczki,
- gładka, aksamitna skóra (tzw. velvet skin),
- niepełnosprawność intelektualna (przejawiająca się np. poprzez objawy ze spektrum autyzmu i/lub trudności w nauce),
- nieprawidłowe napięcie mięśniowe,
- odstające małżowiny uszne, wydłużona twarz,
- płaskostopie,
- powiększenie jąder,
- skrzywienie kręgosłupa,
- stereotypowa lub powtarzalna mowa,
- zaburzenia w zachowaniu – ADHD, autoagresja, depresja.
Dla dorosłych mężczyzn z łamliwym chromosomem X charakterystyczny objaw to powiększenie jąder oraz niskie IQ.
🔷 Zespół łamliwego chromosomu X (FRAX) – diagnostyka
Ponieważ zespół FRAX to choroba genetyczna, diagnostyka tego zaburzenia opiera się o badania genetyczne dziecka. Próbkę do testu DNA, który jest w stanie wykryć mutacje prowadzące do powstania zespołu FRAX stanowi krew obwodowa, pobrana z żyły odłokciowej pacjenta.
Badania genetyczne w kierunku łamliwego chromosomu X są zalecane dla osób, u których wystąpiły niepokojące objawy, takie jak niepełnosprawność intelektualna czy nadmierna ruchliwość. Wykonuje się je także u dzieci z objawami ze spektrum autyzmu.
Jakie badania genetyczne wykonać, by wykryć zespół łamliwego chromosomu X (FRAX)?
🔷Zespół łamliwego chromosomu X (FRAX) – badania
W Laboratorium testDNA mogą Państwo wykonać specjalne testy genetyczne, których celem jest wykrycie mutacji w genie FMR1. Badanie FRAX można wykonać zarówno u chłopców, jak i u dziewczynek.
Badanie FRAX to:
- identyfikacja liczby powtórzeń (CGG) w genie FMR1,
- 💉 organizacja pobrania próbki krwi w jednej z 200 przychodni w całym kraju lub przy pomocy pielęgniarki mobilnej w 🏠 domu pacjenta,
- wydanie oryginalnego wyniku testu DNA w postaci online (wynik jest dostępny po około 4 tygodniach, w elektronicznym panelu pacjenta).
- cena: 347zł
Objawy autyzmu – jakie badania warto jeszcze wykonać?
Poza badaniem FRAX, w Laboratorium testDNA mogą Państwo wykonać także inne genetyczne badania na autyzm, mające na celu odkrycie przyczyn opóźnionego rozwoju intelektualnego:.
Każde z poniższych badań zawiera:
📲 konsultację wyniku z lekarzem genetykiem pediatrą – dr Magdaleną Anną Janeczko
🏠 organizację pobrania próbki do badania w domu pacjenta lub w pobliskim punkcie pobrań (bezpłatnie!)
⭐ Panel NGS ‘AUTYZM PODSTAWOWY’ – 224 geny mogące powodować zaburzenia rozwoju intelektualnego
⭐ Badanie mikromacierzy – mikrodelecje i mikroduplikacje ze szczególnym uwzględnieniem 227 genów związanych z objawami autyzmu
⭐⭐⭐⭐⭐ BADANIE WES
To najszersze z możliwych do wykonania pakietów badań genetycznych,w kierunku określenia przyczyny autyzmu jakie są dostępne na rynku!
Oferujemy trzy rodzaje badań WES:
Badanie WES STANDARD, BADANIE WES PREMIUM oraz badanie WES COMPLEX. Jaka jest różnica między tymi badaniami?
👉 Standardowe badanie WES analizuje najlepiej poznaną część DNA pacjenta, czyli eksony. Poszukuje w nich niebezpiecznych zmian, które będzie można uznać za przyczynę objawów. Badanie WES jest bardzo precyzyjne – każdy gen jest sprawdzany kilkadziesiąt razy, aby mieć pewność co do jego budowy. Dzięki temu wynik jest wartościowy dla lekarza genetyka, który na jego podstawie może podstawić diagnozę danej choroby i zadecydować o dalszym leczeniu.
👉Badania WES PREMIUM oraz WES COMPLEX to badanie WES o rozszerzonym zakresie. Oprócz zmian w eksonach sprawdza dodatkowo zmiany w intronach.
Analiza dotyczy tylko tych zmian w intronach, których działanie jest dobrze poznane, opisane i mogą mieć znaczenie dla diagnozy pacjenta. Pomija się natomiast części intronów, których działania nauka na razie nie potrafi zinterpretować – takie informacje wprowadziłyby jedynie zamieszanie i utrudniły postawienie rozpoznania.
👉Badanie WES COMPLEX to innowacja na rynku badań diagnostycznych. Jest to pierwsze dostępne w Polsce badanie o podejściu tzw. multiomicznym. W trakcie jednej analizy, z jednej pobranej próbki wykonywane jest zarówno bardzo szerokie badanie WES oraz kariotyp molekularny (mikromacierze), a w przypadku wykrycia nieprawidłowości w genach, które mogą odpowiadać za chorobę metaboliczną przeprowadzane jest również badanie biochemiczne. To badanie z kolei umożliwia określenie, czy choroba metaboliczna „jest aktywna” i jak bardzo jest zaawansowana. Widzimy to po poziomie metabolitów we krwi pacjenta.
👉 Bardzo ważnym aspektem podczas wyboru badania WES są certyfikaty, które posiada laboratorium wykonujące analizy. Dlaczego certyfikaty są tak istotne? Ponieważ świadczą o tym, że laboratorium stosuje procedury i wyśrubowane standardy, które zapewniają wiarygodność wyników. Dla pacjenta oznacza to po prostu pewność diagnozy i to, że nic nie zostało przeoczone.
Badanie autyzmu – myślisz o jego wykonaniu ?
Nasz konsultant doradzi Ci najlepsze rozwiązanie.
Zobacz też:
Źródła:
- Lisik M. Z., 2014. Molekularne podłoże zaburzeń ze spektrum autyzmu. Psychiatria Polska; 48(4): 689–700.
- Hagerman P. J., Hagerman R. J., 2004. The fragile-X premutation: A maturing perspective. American Journal of Human Genetics; 74: 805–816.